Trong các loại dược liệu có nhu cầu cho sản xuất thuốc lớn nhất năm 2011, Artiso đứng đầu danh sách với số lượng tiêu thụ 2.000 tấn một năm, tiếp theo là đinh lăng với hơn 900 tấn một năm… "Dược liệu có thể xem chính là nguồn nguyên liệu của nền công nghiệp tân dược trong tương lai, chứ không phải là nguồn nguyên liệu hóa dược mà chúng ta đang mất nhiều thời gian và công sức để theo đuổi trong nhiều năm qua", TS. Trương Quốc Cường - Cục trưởng Cục Quản lý Dược, Bộ Y tế phát biểu tại Hội nghị xúc tiến đầu tư ứng dụng khoa học công nghệ phát triển sản xuất thuốc dược liệu trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh năm 2014.

Chủng cây đa dạng nhưng đang bị khai thác cạn kiệt

Việt Nam có hệ sinh thái phong phú và đa dạng, tiềm năng lớn về tài nguyên cây dược liệu nói riêng và tài nguyên dược liệu (thực vật, động vật, khoáng vật) nói chung. Điều này thể hiện ở sự đa dạng về chủng loại cây dược liệu (gần 4.000 loài trong số hơn 12.000 loài thực vật Việt Nam cho công dụng làm thuốc), vùng phân bố rộng khắp cả nước, có nhiều loài dược liệu được xếp vào loài quý và hiếm trên thế giới, như sâm ngọc linh, sâm vũ diệp, tam thất hoang, bách hợp…

Tuy vậy, việc bảo tồn và phát triển dược liệu ở nước ta đang gặp phải khó khăn, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến quy hoạch phát triển dược liệu, bảo tồn và phát triển nguồn gen dược liệu, tiêu chuẩn hóa dược liệu, hiện đại hóa sản xuất thuốc từ dược liệu.

Điển hình là tình trạng nuôi trồng và khai thác dược liệu ở nước ta hiện nay còn tự phát, quy mô nhỏ dẫn đến sản lượng dược liệu không ổn định, giá cả biến động. Việc khai thác dược liệu quá mức mà không đi đôi với việc tái tạo, bảo tồn dược liệu đã dẫn đến số lượng loài cây dược liệu có khả năng khai thác tự nhiên còn rất ít.

Dược liệu có giá trị kinh tế lớn nhưng chưa được đầu tư đúng mức

Ở Sapa (tỉnh Lào Cai), việc trồng cây artiso giúp đem lại doanh thu khoảng 115 triệu đồng mỗi vụ một năm. Ở Việt Yên (tỉnh Bắc Giang), mô hình trồng cây kim tiền thảo là hướng mới trong chuyển đổi cơ cấu cây trồng và đã góp phần giảm nghèo cho người dân. TS. Trương Quốc Cường nhấn mạnh: “Việc chưa có biện pháp quy hoạch được các nguồn dược liệu thành ngành nuôi trồng phát triển, cũng chính là chúng ta đang bỏ lỡ một mũi nhọn rất lớn có thể vừa góp phần chăm sóc sức khỏe, vừa cải thiện mạnh mẽ đời sống của nhân dân”. Để có thể nhanh chóng hội nhập, việc hiện đại hóa sản xuất thuốc từ dược liệu là yếu tố đóng vai trò then chốt. Tiến sĩ cũng cho biết: “Ví dụ điển hình là sâm Ngọc Linh. Mặc dù sâm Ngọc Linh là loại sâm có hàm lượng Saponin cao nhất, cao hơn sâm Triều Tiên. Tuy nhiên, trong khi người Hàn Quốc với lợi thế về khoa học kỹ thuật từ lâu đã ứng dụng nhiều biện pháp nâng cao chất lượng, sản xuất được nhiều loại sản phẩm khác nhau từ sâm Triều Tiên và mang lại lợi nhuận nhiều tỷ đô la Mỹ, thì cây sâm Ngọc Linh ở nước ta mới chỉ đang trong giai đoạn nghiên cứu bước đầu. Tương tự như thế, cây linh chi Việt Nam có chất lượng không kém Linh chi Hàn Quốc, nhưng chưa phát huy triệt để được hiệu quả khám chữa bệnh cũng như hiệu quả kinh tế, cải thiện đời sống cho nhân dân”.

Biện pháp đưa dược liệu trở thành thế mạnh của ngành dược Việt Nam

Theo TS. Trương Quốc Cường, Việt Nam cần quy hoạch nhiều vùng trồng dược liệu quy mô lớn trên cơ sở khai thác các vùng có lợi thế về điều kiện tự nhiên, thích hợp với sinh trưởng và phát triển của cây dược liệu. Ngoài ra, cần xây dựng nhiều hồ sơ về dược liệu. Bộ Y tế đang triển khai xây dựng danh mục 40 dược liệu có tiềm năng khai thác và phát triển thị trường để làm cơ sở trình Thủ tướng Chính phủ. Điều này cũng được thể hiện rất rõ trong chiến lược quốc gia phát triển ngành dược Việt Nam giai đoạn đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030 (được ban hành theo Quyết định số 68/QĐ-TTg ngày 10/01/2014 của Thủ tướng Chính phủ): phát huy thế mạnh, tiềm năng của Việt Nam để phát triển sản xuất thuốc từ dược liệu. Mục tiêu cụ thể đến năm 2020 là phấn đấu sản xuất được 20% nhu cầu nguyên liệu cho sản xuất thuốc trong nước, thuốc sản xuất trong nước chiếm 80% tổng giá trị thuốc tiêu thụ trong năm, trong đó thuốc từ dược liệu chiếm 30%.